آهن یکی از عناصر ضروری و حیاتی برای رشد و تکامل است. حدود ۳/۲ کودکان در کشورهای در حال توسعه از کم خونی ناشی از فقر آهن رنج می برند، در حالی که این عدد در کشورهای توسعه یافته ۱-۲٪ است. کودکان ۶ تا ۱۸ ماهه بسیار مستعد فقر آهن هستند که ممکن است به کاهش توانایی یادگیری، اختلالات شناختی، کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری ها و در نهایت کیفیت زندگی منجر شود. به همین علت مکمل آهن به عنوان بخشی از برنامه مراقبت از کودکان به نوزادان بالای ۶ ماه تجویز می شود. یکی از نگرانی های عمده به دنبال تجویز این مکمل ها تغییررنگ دندان های شیری به خصوص دندان های قدامی (جلویی) کودک است. معمولا این مکمل ها در این گروه سنی به صورت قطره عرضه می شود.
در این بحث در مورد تغییر رنگ به دنبال چند نوع قطره آهن متداول و رایج در بازار روز ایران بحث می شود. اگر برای خرید قطره آهن به داروخانه مراجعه کنید با مارک ها و برند های مختلفی مواجه می شوید. همواره برندهای جدید با خواص بهتر و متفاوت به بازار ارایه می شوند.
اما قبل از آن چند نکته یادآوری می شود.
１. پوسیدگی دندان های شیری بحثی جدا از تغییر رنگ دندان ها است. گاهی دندان های کودک پوسیدگی دارد یا بعضی نقاط مینای دندان کودک شیرخوار ناهمواری هایی وجود دارد و به دنبال مصرف مکمل آهن، این ناحیه ها بسیار بیشتر از مینای سالم دندان، رنگ می گیرند. تمامی مطالعات هم نشان داده اند که آهن روی مینای ناسالم بسیار بیشتر از مینای سالم رسوب می کند و در این کودکان با مصرف آهن تغییر رنگ بسیار بیشتر رخ می دهد.
２. گاهی والدین برای کاهش طعم بد قطره آهن، آن را با انواع آب میوه ها مخلوط می کنند. این مساله باعث می شود کودک میزان زیادی آب میوه شیرین همراه با قطره آهن مصرف کند. این کار سبب افزایش آسیب مینایی، ریسک پوسیدگی و همچنین تغییررنگ دندان شود.
در ادامه این مطلب چند نوع قطره آن موجود در بازار ایران با تاکید بر خواص آن از نظر تغییر رنگ دندانی آورده می شود. قطعا انتخاب نوع قطره مناسب کودک شیرخوار با نظر پزشک کودکان باید باشد؛ و می دانیم که برندها و مارک ها دایما در حال تغییر و به روز شدن است، دقت در ماده موثر و تکنولوژی ساخت می تواند کمک کننده باشد.
قطره قدیمی و همچنان موجود در مراکز بهداشتی فروس سولفات است. این قطره ها پتانسیل ایجاد تغییر رنگ حتی روی دندان های سالم را دارند. بهترین کار این است که قطره آهن را در عقب دهان کودک بچکانید، بعد از آن کمی آب بهداشتی به کودک بدهید و سپس دندان های شیرخوار را با پارچه یا مسواک نرم پاک کنید. شیرین کننده این قندها اصولا غیر پوسیدگی زا است بنابراین نقشی در پوسیدگی دندان ندارند؛ هرچند تغییر رنگ را می بینیم. با وجود آن که این قطره ها میزان مناسبی از آهن را برای کودک تامین می کنند مزه نامطلوبی هم دارند و در بعضی کودکان مشکلات گوارشی ایجاد می کنند.
معایب قطره های آهن مبتنی بر فروس سولفات یعنی تغییر رنگ دندان، مشکلات گوارشی و طعم نامطلوب باعث شده بود تا مشکلاتی برای کودک شیرخوار و خانواده ایجاد شود تا جایی که گاهی از مصرف آن اجتناب می کردند. به همین علت تلاش برای کاهش عوارض مکمل های آهن انجام شد. یکی از مهمترین روش ها پوشاندن مولکول های آهن در غلافی میکروسکوپی است تا آهن با سطح دندان برخورد نداشته باشد. لیپوزوم ها از جمله موادی هستند که برای این هدف معرفی شده اند. مصرف مکمل های پوشیده شده (کپسوله شده) با لیپوزوم ها یک روش عالی برای کاهش عوارض نامطلوب و تامین آهن مورد نیاز بدن است. با توجه به این تکنولوژی مصرف این مکمل ها مشکلات گوارشی ایجاد نمی کنند. مزه بدی ندارد و رنگ دندان را هم تغییر نمی دهد. امروزه قطره های آهن بر پایه فن آوری لیپوزومال یکی از متداول ترین و رایج ترین فرم های آهن موجود در بازار است. بعضی قطره های آهن هم به فرم سوکروزومیال است که این فرم هم عوارض گوارشی کم است و تغیبر رنگ دندان ها کم گقته شده است. قطعا انتخاب نوع قطره آهن و برند آن بر اساس نظر پزشک، نیاز و شرایط کودک است.
نتایج تحقیقات دانشگاهی نیز نشان داده است که تغییر رنگ قطره های مبتنی بر تکنولوژی کپسوله شدن به طور معنی داری کمتر از قطره های فروس سولفات است. به طوری که چشم تغییر رنگی را متوجه نمی شود. هر چند تغییرات فردی مثلا ترکیب بزاق، ساختار مینایی دندان ، رژیم غذایی کودک و ... می تواند در یک کودک تاثیر گذار باشد.
در انتها از آقای دکتر ابراهیم صفرزاده (پزشک و متخصص اطفال و نوزادان) که در تهیه این مطلب راهنمایی های ارزنده ای فرمودند تشکر می شود.
منابع
- Abbasi M, Mazhari F…. Color change of primary teeth following exposure to an experimentally synthesized liposomal nano-encapsulated ferrous sulfate drop versus the commercially available iron drops. Pediatric Dental J: 2021; 31(3),256-267.
